Water filteren – we staan er niet altijd bij stil, veilig drinkwater lijkt zo vanzelfsprekend. Maar enige kennis over drinkwater, het zuiveren en het bewaren ervan zou iedereen toch moeten hebben. Er zou op een dag zomaar eens (tijdelijk) geen water meer uit de kraan kunnen komen. Of onbetrouwbaar water. In dit artikel hopen we je enige basiskennis over het filteren van water te kunnen meegeven. Want veilig drinkbaar water is van levensbelang.

Wat een dorst hadden we!

Als 16-jarige jongen kreeg ik ooit op een survivaltocht in de Ardennen zo’n dorst dat ik alle waarschuwingen en richtlijnen van mijn leiding vergat. Ik was zo dorstig en uitgeput dat ik letterlijk en figuurlijk door mijn knieën ging en het heerlijke frisse water rechtstreeks uit het heldere stroompje dronk. Links en rechts kijkend zag ik dat de meeste jongens uit mijn groep precies hetzelfde deden. Heerlijk vers water drinken uit een riviertje, dat is pas één zijn met de natuur!

En wat werden we ziek!

Al de volgende dag was iedereen vreselijk ziek die water uit dat schijnbaar schone riviertje gedronken had. En dat terwijl we in onze survival-kits ook allemaal enkele waterzuiveringstabletten hadden meegekregen. Juist om deze narigheid te voorkomen.

Ik heb dagenlang boven wc’s, teiltjes en emmers gehangen en ben bijna een week niet naar school geweest. Het nut van veilig schoon drinkwater is mij toen met een harde en wijze les duidelijk geworden.

Zuiver, en vooral veilig drinkwater is vanaf die dag een topprioriteit voor me. Je drinkwater is niet iets waar je risico’s mee wilt nemen. Zomaar rechtstreeks water drinken uit riviertjes of bronnen? Daar zul je mij echt niet meer op kunnen betrappen.

We bestaan voor een groot deel uit water

Het menselijk lichaam bevat zo’n 70% water. Elke dag verlies je een deel van dat water, doordat je zweet en moet plassen. Dat verloren vocht uit je lichaam moet je ook weer aanvullen. Gemiddeld hebben we zo’n 2 tot 3 liter water per dag nodig om normaal te kunnen functioneren. Maar soms heb je wel meer nodig dan die 2 tot 3 liter. Bijvoorbeeld als je veel lichamelijke activiteit verricht of als het erg warm is.

Nederlandse militairen in Afghanistan verbruikten wel 6 tot 7 liter water per dag en sommige sporters zoals wielrenners gebruiken bij zeer zware en langdurige inspanning zelfs wel 10 liter water.

De mens kan maar een dag of drie zonder water

Mensen kunnen het in theorie wekenlang zonder eten stellen, maar zonder water hou je het niet langer dan een paar dagen vol. Veel water is bovendien niet drinkbaar of is vervuild of geïnfecteerd met virussen en bacteriën. Daarom is het belangrijk om altijd oog te hebben voor de kwaliteit van het water dat je wilt gaan gebruiken.

Geschiedenis van de waterzuivering

Mensen vestigden zich vaak in de buurt van water.  Vroeger werd ongezuiverd bron-, rivier -en grondwater gebruikt als drinkwater. Maar ook tegenwoordig gebeurt dit nog steeds in ontwikkelingslanden.

De eerste primitieve waterleidingnetten en verzamelputten werden zo’n 7000 jaar geleden al aangelegd in het Midden-Oosten. Het water werd echter weinig tot niet gezuiverd, waardoor velen ziek werden en stierven.

Tijdens de Griekse en Romeinse beschaving in de klassieke oudheid werden beluchtingsbekkens gebruikt voor waterzuivering. De Romeinen maakten voor het eerst ook gebruik van regenwater. Men kookte het water of maakte gebruik van katoenen lappen en primitieve zandfilters om drinkbaar water te verkrijgen.

Geen ‘waterdichte’ methodes. Ziektes zoals cholera, malaria, bloedarmoede en diarree (in ontwikkelingslanden nog steeds een van de grootste doodsoorzaken) grepen om zich heen.

Begin 19de eeuw; de eerste drinkwatervoorziening

Pas in 1804 werd in Schotland de eerste drinkwatervoorziening met filter gebouwd. Zo werd er drinkbaar water vervoerd naar Glasgow. Men liet het water 12 uur bezinken, voordat het werd gefilterd door waterbehandelings-machines uit zand en houtskool. Deze methode werd al snel overgenomen in grote steden zoals Parijs. In 1827 maakte Engelsman James Simpson een zandfilter om drinkwater te zuiveren.

Pas in de twintigste eeuw werden alle huizen van Nederland en België aangesloten op het waterleidingnet. Dankzij het correct filteren van drinkwater, behoorden vanaf 1920 cholera- en tyfus-epidemieën definitief tot het verleden.

Wat kan er allemaal voor narigheid in het water zitten?

Je ziet ze niet altijd, maar ze zijn er wel: vervuilende micro-organismen. Dat kunnen algen zijn, maar ook schimmels en parasieten. Ze hebben het in het beste geval tijdelijk op je spijsverteringsstelsel gemunt. In ergere gevallen kunnen ze desastreus zijn voor je welzijn op lange termijn. Er zijn drie grote soorten micro-organismen: 

Protozoa (bv. Cryptosporidium parvum en Giardia lamblia). Dit zijn parasieten die relatief groot zijn . Aangezien ze goed zichtbaar zijn, zijn ze makkelijk uit het water te filteren.

Bacteriën (zoals E. Coli en Salmonella) zijn iets kleiner dan protozoa, maar nog steeds met het blote oog zichtbaar. Ze kunnen uit het water verwijderd worden met een filter (0,2 tot 5 micron).

Virussen (zoals hepatitis A en norovirus) zijn veel kleiner dan bacteriën en protozoa. Je kan ze enkel verwijderen met een ultra-fijn membraan (0,02 micron) of neutraliseren door het water chemisch te zuiveren met waterzuiveringstabletten. Of door het water te koken.

Mogelijke waterbronnen om drinkwater uit te winnen:

Grondwater: Dit water bevindt zich in natuurlijke bronnen of in putten en is mogelijk tientallen, honderden of zelfs duizenden jaren oud. Bodem -en rotslagen filteren het grondwater van nature. Vaak is er geen aanvullende behandeling nodig naast waterzuivering d.m.v. chloor of chlooramine, aangezien bacteriën en protozoa hier meestal grotendeels afwezig zijn. Het water kan wel rijk zijn aan opgeloste vaste stoffen zoals sulfaten van magnesium.

Hooggelegen meren en reservoirs: Deze meren en reservoirs bevinden zich in de bovenloop van rivieren, boven elke menselijke bewoning en vaak omgeven door natuurlijke barrières die het water beschermen tegen vervuiling. Sommige bacteriën, protozoa en algen zijn hier wel aanwezig. Dit water kan vaak ook een lage pH-waarde hebben.

Rivieren, kanalen en lage landreservoirs: Lage oppervlaktewateren hebben vaak een grote mate aan bacteriën, maar ook aan algen en diverse opgeloste bestanddelen.

De atmosfeer: Via atmosferische wateropwekking kan drinkwater worden geleverd door water uit de lucht te halen door middel van koeling en dus waterdamp te condenseren.

Regenwater: water verzamelen door regenwater op te vangen (wateropslag) is een goede manier om aan betrouwbaar drinkwater te komen, mits er voldoende neerslag valt.

Zeewater: Dit wordt ontzilt (i.e. van zout ontdaan) door destillatie of omgekeerde osmose.

Oppervlaktewater: zoet water aan de oppervlakte dat geen grondwater is wordt oppervlaktewater genoemd.

Vier manieren om water te zuiveren

1. Koken

Laat het water vijf minuten koken, dan zijn alle mogelijke micro-organismen dood. Wat wel overblijft, zijn vuildeeltjes en bezinksel. Hoewel dit een betrouwbare methode is, heeft koken ook wel wat nadelen. Zo kost het best wat (kostbare) tijd. Je hebt er ook een kookstel of vuur voor nodig. En niet te vergeten, het water moet nadien ook afkoelen. Of je moet het willen gebruiken voor thee of een gevriesdroogde maaltijd natuurlijk.

2. Behandeling met waterbehandelingsmiddelen zoals chloor

Het chemisch zuiveren van water, onder meer via waterzuiveringstabletten, zorgt ervoor dat de aanwezige bacteriën en virussen gedood worden. Bij Noodzaken zijn heel wat soorten waterzuiveringstabletten, -poeders en -druppels te koop waar je water mee kunt zuiveren en conserveren. We hebben zelfs een aparte afdeling in onze webshop met dit soort waterbehandelingsmiddelen.

De bekendste zijn de waterzuiveringsdruppels van Hadex en de tabletjes van Aquatabs, Micropur Forte en Oasis. Deze middelen hebben wel enige inwerkingstijd nodig om hun werk te doen, in de meeste gevallen zo’n 30 minuten tot 2 uur. Zorg dat je steeds over dergelijke producten beschikt voor noodgevallen en incidentele situaties.

3. Behandeling met UV-licht

Bijna alle waterleidingbedrijven in de Benelux gebruiken UV-straling als belangrijkste desinfectie methode. Ultraviolet licht is elektromagnetische straling die niet met het menselijke oog waarneembaar is. Het breekt organische afvalstoffen af. Daarbij blijven geen schadelijke reststoffen achter in het water. Een groot voordeel van UV-straling is dat het in staat is sneller te ontsmetten dan chloor, zonder schadelijk residu.

Er zijn ook verschillende draagbare UV-waterzuiveraars beschikbaar waarvan de Steripen waterfilters de bekendste zijn. Ook zijn er UV-waterzuiveraars die je thuis kunt installeren in je eigen waterleiding. Maar bij uitval van de voorzieningen heb je aan die laatste categorie dan niet zoveel. De Steripen uv-zuiveraars werken op batterijen of met een interne accu en zijn dan wél bruikbaar.

4. Filteren

Met een goed filter ben je altijd verzekerd van 100% zuiver drinkwater. Filteren met behulp van een waterfilter blijft de efficiëntste methode. Je bent niet afhankelijk van batterijen, chemicaliën of elektriciteit. En het kost niet veel tijd.

De meeste waterfilters zijn gemaakt om schadelijke bacteriën en protozoa, en natuurlijk vuildeeltjes, tegen te houden. En dat volstaat in de meeste gevallen en situaties, ook in noodsituaties.

Sommige filters weten daarnaast ook nog virussen uit het water te filteren die in Afrika en Azië in het water kunnen zitten. Op het Noordelijk Halfrond zul je eigenlijk geen virussen in het water aantreffen. Het Norovirus kan in uitzonderlijke gevallen in het water op het Noordelijk Halfrond voorkomen. Maar dat vind je eigenlijk alleen terug in water dat met rioolwater in aanraking is geweest. Het Norovirus zit namelijk in braaksel en ontlasting. Kortom, water dat je sowieso bij voorkeur niet wilt gebruiken om te gaan filteren. 

Tenslotte er zijn ook waterfilters die door middel van actief-kool bovendien nare smaak en geur uit het water halen en een deel van de chemische verontreiniging. Actief kool is meestal een extra toevoeging op het filterelement aangezien actief-kool alléén het water niet kan ontdoen van ziekmakende organismen.

Soorten waterfilters

Zandwaterfilters

Het primitiefste soort waterfilter dat al in de Romeinse tijd bestond, hoewel er tegenwoordig hele geavanceerde zandfilters voor zwembaden bestaan. De werking van een zandfilter is gebaseerd op hetzelfde principe als de natuurlijke filtering van ons grondwater. Het water sijpelt door het zand waarbij vuildeeltjes en algen uit het water wordt gefilterd.

Wie geen waterfilter voorhanden heeft, kan er zelf een maken door de bodem van een PET fles af te snijden. Zet de fles met de dop naar beneden op een vaste ondergrond. Vervolgens stop je volgende materialen van onder naar boven in de fles: kiezel, zand, een lap stof, houtskool, weer een lap stof, zand en kiezel. De lappen stoffen zorgen ervoor dat de verschillende materialen niet in elkaar overlopen. Het grind en zand dienen als filter.

Houtskool haalt een deel van de chemische stoffen uit het water, maar niet allemaal. Nadien dien je dus nogmaals je water te koken, om er zeker van te zijn dat er geen virussen en bacteriën achterblijven. Deze manier van zuiveren werkt in noodsituaties wel, maar is redelijk omslachtig. Ook het veiligheidshalve koken van water naderhand is een bewerkelijk proces dat vooral tijd en energie kost.

Waterfiltersystemen aan de eigen waterleiding / aan de kraan

Een waterfiltersysteem achter de watermeter, onder de gootsteen of aan de kraan heeft verschillende voordelen. Zo verbetert de kwaliteit en de smaak van het leidingwater en is er bij een aantal types een verminderde kalkaanslag op huishoudelijke apparaten. Ook de smaak van thee en koffie is zuiverder. Het is bovendien een ecologische keuze. Door gefilterd leidingwater te drinken heb je geen plastic waterflessen nodig, hoewel dit in Nederland en België eigenlijk niet aan de orde is.

Persoonlijke afweging
De vraag is of het in Nederland en België, met kwalitatief hoogwaardig gezuiverd leidingwater, nodig is om je leidingwater nog extra te filteren. Dat is vooral een persoonlijke afweging, hoewel er wel steeds meer berichten zijn over medicijnresten in het water.

De waterleidingbedrijven schijnen het steeds moeilijker hebben om het water hiervan te ontdoen. Mogelijk dat het naar de toekomst toe een zinniger aanvulling wordt op je watervoorziening, wie zal het zeggen?

Maar, vooral in noodsituaties, waarbij de voorzieningen kunnen uitvallen, zullen dergelijke waterfilter-systemen je niet aan schoon water kunnen helpen.

De watertoevoer kan onderbroken worden en de elektriciteit die voor sommige van deze systemen nodig is idem dito. Voor de rampenvoorbereiding zijn ze dus eigenlijk niet geschikt.

Eigen watersysteem met pomp en elektriciteit

Er is een uitzondering, namelijk wanneer je een eigen waterleidingsysteem met een wateropslag, pomp en stroomvoorziening geïnstalleerd hebt. Zo’n dergelijk systeem dat met behulp van een pomp (regen)water door een filtersysteem heen voert kan voor langdurige rampscenario’s een extreme noodzaak en luxe blijken te zijn.

Je zult hiervoor naast een voorraad (regen)water, een geschikt filtersysteem en een waterpomp ook nog een eigen stroomvoorziening moeten hebben. Dat kan een generator zijn of een accu, eventueel in combinatie met zonnepanelen.

Waterfilters in waterkannen (zoals die van Brita)

Hier giet je het kraanwater in de waterkan, waarna de ingebouwde filter het kraanwater zuivert. Dit is ook een milieuvriendelijk alternatief voor water in flessen. Tegenwoordig zijn er, naast waterkannen, ook stijlvolle waterkaraffen en kleine filterflesjes die je kan mee nemen. Een perfecte oplossing voor wie de hele dag door gehydrateerd wil blijven. Hier kunnen we kort over zijn, voor noodsituaties zijn deze filters niet geschikt.

Pompwaterfilters

Pompfilters zijn waterfilters waarbij je het water direct uit een beek, rivier, jerrycan of emmer pompt. Het ongezuiverde water wordt door een filterelement gepompt. Deze filterelementen zijn meestal keramische of glasvezel-elementen. De keramische filters zijn zwaarder, maar hebben een grotere filtercapaciteit, de glasvezel-filterelementen zijn lichtgewicht. Beide soorten halen standaard bacteriën en protozoa uit het water.

Tijdens het pompen vang je het gezuiverde water op in een waterzak, drinkfles of jerrycan. Bij sommige pompwaterfilters met een grote doorvoersnelheid kun je wel 2 liter water per minuut filteren tot schoon en veilig drinkwater. Het pompfilter is heel betrouwbaar en zeer geschikt als waterfilter voor noodsituaties. Katadyn en MSR zijn de bekendste merken bij dit type filter.

Zwaartekrachtwaterfilters

Er bestaan ook zwaartekrachtfilters. De werking en de gebruikte filterelementen zijn gelijk aan die van de pompwaterfilters. Hierbij stop je het water echter in een emmer, waterzak of andere container en laat je de zwaartekracht haar werk doen. Het water loopt door middel van de zwaartekrachtwerking door het filterelement en ‘druppelt’ dan in een schone jerrycan of waterfles.

Het gaat een stuk langzamer, maar scheelt je ook heel wat pompen, zuigen of elektriciteit. Dit type filter is heel geschikt voor noodsituaties en vooral wanneer je langer op één lokatie verblijft. Dit kan bij je thuis zijn of op een bivakplaats waar je overnacht. Dit vooral omdat je iets langer moet wachten op je schone water.

Drinkrietfilter

Bij een drinkrietfilter, waarbij je het water met je mond door het filter zuigt belandt het schone meteen in je mond. De werking is grotendeels vergelijkbaar met die van het pompfilter. Dit type filter is minder veelzijdig, je kunt niet even water filteren voor in een drinkfles, je zult het ter plaatse moeten gebruiken of een fles met vuil water mee moeten nemen om onderweg water te kunnen drinken. Voor noodsituaties, vooral die minder lang duren, zijn ze wel geschikt. Je kunt er namelijk wel water gewoon veilig drinkbaar mee maken, onder bijna alle omstandigheden. De Lifestraw Personal is een van de bekendste drinkrietfilters.

Zuig- / pers- / zwaartekracht-waterfilters

De laatste jaren is er een nieuw type waterfilter bij gekomen, waar Sawyer als eerste mee op de markt kwam. Inmiddels hebben andere merken ook soortgelijke waterfilters ontwikkeld, zoals Care Plus, Aqualogic en Lifestraw. Deze filters beschikken allemaal over membraan-filterelementen waarbij het water op meerdere manieren door het filter heen kan. 

Je kunt het water door het filter heen zuigen, zoals bij het drinkrietfilter. Je kunt het in een knijpzakje door het filter heen duwen. Of je hangt het filter op, en laat de zwaartekracht haar werk doen.

Zeer geschikt voor noodsituaties
Deze filters hebben over het algemeen een grote filtercapaciteit en zijn zeer geschikt voor noodsituaties. Als nadeel wordt vaak genoemd dat je ze moet ‘backwashen’. Dit ‘backwashen’ waarbij je schoon water terug het filter in spuit is bedoeld om het opgevangen vuil weer uit het filtermembraan te spoelen. Doe je dit niet, of niet vaak genoeg, dan zal het filter op den duur verstopt raken.

Een uitzondering is de Katadyn BeFree; dit waterfilter is zeer gemakkelijk schoon te houden. Het zgn. ‘Backwashen’ is bij dit filter niet nodig en het is zeer eenvoudig in gebruik.

UV-waterzuiveraars

UV-waterzuiveraars maken gebruik van natuurlijk ultraviolet licht voor het desinfecteren van bronwater en regenwater. Ook voor legionella-bestrijding wordt het systeem ingezet. Het water wordt door middel van een pomp door de waterzuiveraar heen getransporteerd. De straling neutraliseert bacteriën en virussen. Zo is er geen chloor meer nodig om het water te reinigen. Het systeem houdt ook de vorming van algen tegen. De UV-waterzuiveraar werkt het best als het water al is voorgefilterd. Dit kan in principe zelfs met een theedoek of shemagh. Wanneer je de troebelheid door het voorfilteren uit het water haalt kan het UV-licht beter zijn werk doen. Vergelijk het met autoverlichting tijdens dichte mist; de lichtbundel komt dan veel minder ver.

Wil je eens zien welke waterfilters er zoal te koop zijn?
Neem dan eens een kijkje in de webwinkel van Noodzaken, in de afdeling Waterfilters.

Hoe werken waterzuiveringsmiddelen zoals tabletjes?

Door tabletten of waterzuiveringsvloeistof op basis van jodium of chloor in het water op te lossen, worden ziekteverwekkers geëlimineerd. Het kan een uitkomst bieden als je niet direct aan mineraalwater komt en het is makkelijk mee te nemen in je rugzak. Zorg er dan wel voor dat je tabletten meeneemt met een korte inwerkingstijd, anders moet je weer een hele tijd wachten voor je je dorst kunt lessen.

Middelen op basis van chloordioxide of natriumhypochloriet hebben wat ons betreft de voorkeur en zijn ook algemener verkrijgbaar. De bekendste merken zijn Hadex, Micropur Forte en Oasis.

Chloordioxide is een zeer sterke oxidator en is efficiënt in het doden van ziekteverwekkende organismen zoals schimmels, bacteriën en virussen. Er zijn ook producten met dezelfde werking verkrijgbaar op basis van chloorbleekloog (natriumhypochloriet).

Een waterfilter als onderdeel van je noodvoorziening of noodpakket

Bij Noodzaken helpen we mensen zich voor te bereiden op rampen, calamiteiten en diverse noodsituaties. Een waterfilter is zonder twijfel een noodzakelijk onderdeel van je noodpakket. Kies een waterfilter dat aan jouw persoonlijke eisen voldoet. Stel jezelf de vraag of je thuis blijft, of je mogelijk je huis zal moeten verlaten, hoeveel mensen er moeten kunnen drinken en voor hoe lang je denkt de filter nodig te hebben. Overweeg hier of je je voorbereid op een “einde van de wereld”-scenario of voor een uitval van de voorzieningen die maximaal enkele dagen kan duren.

Water opslaan / bewaren

Door een natuurramp of een ander voorval is het mogelijk dat er dagen- of zelfs wekenlang geen drinkbaar water voorhanden is. Wie zijn eigen watervoorraad aanlegt, kan in deze situatie aan zijn/haar belangrijkste behoefte voldoen. Water kan bewaard worden in een regenton, in een jerrycan, in lege flessen, in watervaten of in een ondergrondse watertank of ICB container.

Ververs elke 6 maanden je watervoorraad
Water bederft in theorie niet. Toch is de stelregel dat je je watervoorraad elke 6 maanden dient te verversen. Je jerrycan, fles of watervat is namelijk nooit 100% bacterievrij waardoor uiteindelijk toch een bacteriegroei op gang komt. Safety first, dus rouleer je watervoorraad elk half jaar.

Je kan ook een fles uitkoken en dan met steriele gereedschappen de fles sluiten en donker bewaren. Zo zou je watervoorraad heel lang bewaard kunnen worden. Maar dat is erg omslachtig. Makkelijker is het om een jerrycan goed schoon te maken en te vullen met kraanwater. Na een half jaar geef je dit water aan je planten, of was je je auto er mee. 

Door bepaalde soorten plastic kan chemische besmetting ontstaan. Bewaar je water daarom alleen in voedselveilige jerrycans en flessen.

Combineer het met een waterfilter
Zorg naast een afdoende watervoorraad ook voor een degelijk waterfilter. Zo kun je bij twijfel alsnog het water uit je watervoorraad filteren. En kun je nog extra water filteren wanneer de bodem van je watervoorraad in zicht komt.

Onderhoud van waterfilters

Het gaat te ver om het onderhoud voor elk type waterfilter hier te bespreken. Een waterfilter niet onderhouden is in elk geval vragen om problemen. Je wilt tenslotte ook kunnen vertrouwen op de kwaliteit van het gefilterde water.

Lees daarom altijd de handleiding van je waterfilter. Maak reminders aan voor het vervangen van het filterelement, het actief-koolfilter of voor het periodieke onderhoud van je waterfilter. 

Aanwijzingen dat het nodig is dat je waterfilter onderhoud nodig heeft zijn;

• De waterdruk neemt af > vervang of reinig je waterfilter/filterelement
• Het pompen of zuigen gaat moeilijker, of het duurt langer voordat het water door het zwaartekrachtfilter loopt > vervang of reinig je waterfilter/filterelement
• Het water krijgt een nare geur of smaak > vervang je actief-koolfilter
• Andere aanwijzingen zoals een waarschuwingslampje dat gaat branden of een vreemd geluid kunnen ook aanwijzingen zijn dat er onderhoud of zelfs reparatie nodig is.

We hebben speciaal voor de Sawyer waterfilters een artikel met tips en trucs voor het onderhoud.

Conclusie

Schoon, drinkbaar water is essentieel om te kunnen overleven. Een mens kan slechts drie dagen zonder water. Zeker in noodsituaties is water een absolute noodzaak. Wees dus voorbereid en zorg dat je naast een voorraad water ook een waterfilter in je noodvoorziening hebt zitten. Zo ben je bij noodsituaties niet afhankelijk van de goodwill van anderen of van de overheid. Op deze manier kan je helemaal zelf in je basisbehoeften voorzien.